Austeria w Jabłonnie. Przyczynek do badań nad twórczością architektoniczną Szymona Bogumiła Zuga oraz architekturą zespołu rezydencjonalnego biskupa Michała Poniatowskiego w Jabłonnie
Więcej
Ukryj
1
Stowarzyszenie miłośników Janówka Drugiego i okolicy "Nasza Ostoja"
Data nadesłania: 07-07-2023
Data akceptacji: 18-10-2023
Data publikacji: 30-01-2024
Studia 2023;6:136-181
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
Samorządowe władze podwarszawskiej Jabłonny mieszczą się w budynku wybudowanym w drugiej połowie XVIII wieku – dawnej austerii. W 1774 roku najmłodszy królewski brat Michał Poniatowski (1736 –1794), wszedł w posiadanie rezydencji biskupów płockich w Jabłonnie. Już następnego roku rozpoczął budowę pałacu według projektu królewskiego architekta Domenico Merliniego. Przynajmniej od 1778 roku, a możliwe że równocześnie z budową pałacu, czyli od około 1774 roku, pracę przy realizacji tego zespołu rezydencjonalnego podjął inny wybitny architekt doby polskiego oświecenia – Szymon Bogumił Zug.
O ile Merlini zaprojektował najważniejszy budynek kompleksu i położył podwaliny pod układ przestrzenny całego założenia, to Zug dopełnił całości realizując pozostałe elementy kluczowe dla przedsięwzięcia królewskiego brata. Zug zrealizował je w oparciu o układ osiowy. Główna oś przebiegała wzdłuż alei dojazdowej w kierunku pałacu i dalej w kierunku Wisły poprzez obniżoną otwartą na nabrzeże nieckę. Symetrycznie po obu stronach pałacu umieszczone zostały dwie oficyny mieszkalne – południowo-wschodnia, tzw. Królewska i północno-zachodnia – Gościnna. Przedpole pałacu stanowił obszerny dziedziniec, do którego prowadził wjazd zaakcentowany parami obelisków i figur chimer. Z szeroką aleją wjazdową krzyżowała się prostopadła droga, przy której Zug umieścił dwa nieduże pawilony, tzw. Szefflerowski i Murgabiego. Naprzeciw wejścia do pałacu, zamykając główną oś kompozycyjną od strony północno-wschodniej, znalazła się austeria oskrzydlona zespołami zabudowań przeznaczonych dla włościan. Budynek austerii należy zaliczyć do tego nurtu architektury klasycystycznej, który odznacza się przede wszystkim racjonalizmem, zarówno ze względu na funkcjonalność, jak i na oszczędną formę. Ulokowane na osi środkowej główne wejście, pomimo że zaakcentowane wielką arkadą, prowadziło do stosunkowo niewielkiej sieni służącej głównie komunikacji, a nie reprezentacji. Rozejścia z niej prowadziły do pozostałych części budynku – szynkowni i izby gościnnej, powiązanych bezpośrednimi przejściami ze stajniami, na piętro z pomieszczeniami wypoczynkowymi i pokojami gościnnymi oraz do piwnic. Za sienią drzwi wiodły do kuchni z piekarnią. Pod częścią pomieszczeń znajdowały się obszerne, sklepione piwnice. Rozwiązanie bryły austerii w Jabłonnie należy uznać za bardzo udane. Zwarta bryła nakryta została dość stromym dachem krytym dachówką, co stanowiło odpowiedź na polskie warunki klimatyczne. Oszczędnie/purystycznie rozwiązane elewacje o uporządkowanym rytmie okien, umiarkowanie wyposażone zostały w elementy dekoracyjne. Pomimo nieścisłości w dotychczasowym datowaniu czasu powstania austerii, a także faktu, że nie została uwzględniona w monografii poświęconej Zugowi autorstwa Marka Kwiatkowskiego, wydaje się niezbicie potwierdzać, że autorem projektu austerii w Jabłonnie był Szymon Bogumił Zug, a także, że budynek ten wybudowany został do 1778 roku, a być może nawet powstał jako jeden z pierwszych w zespole.
REFERENCJE (18)
1.
Brückner Aleksander, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927.
2.
Ciołek Gerard, Zarys historii kompozycji ogrodowej w Polsce, Warszawa 1955.
3.
Degiel Rafał, Nasza Historia: Włosi w Jabłonnie. Anderlini i „Koguto” w karczmie, „Gazeta Powiatowa, Jabłonna, Legionowo, Nieporęt, Serock, Wieliszew”, 22.01.2021,
https://gazetapowiatowa.pl/por... [dostęp: 22.05.2023].
4.
Galicka Izabella, Sygietyńska Hanna, Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Tom X, Zeszyt 10, Warszawa 1987.
5.
Gloger Zygmunt, Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce, Tom II, Warszawa 1909.
6.
Guttmajer Karol, Jak powstawał i jak wyglądał zespół pałacowy biskupa Michała Poniatowskiego w Jabłonnie, „Mazowsze”, 2002, nr 12, s. 23–52.
7.
Kołodziejczyk Krzysztof, Historia. Trzy karczmy. Powiat w literaturze. Opis XIX wiecznej podróży przez ziemie obecnego powiatu legionowskiego, „Mazowieckie to i owo”, 30.03.2020,
http://toiowo.eu/historia-trzy... [dostęp: 22.05.2023].
8.
Kwiatkowski Marek, Szymon Bogumił Zug. Architekt polskiego oświecenia, Warszawa 1971.
9.
Kwiatkowski Marek, Wielka księga Łazienek, Warszawa 2000.
10.
Lorentz Stanisław, Jabłonna, Wrocław–Warszawa 1961.
11.
Lorentz Stanisław, Rottermund Andrzej, Klasycyzm w Polsce, Warszawa 1984.
12.
Mączyński Ryszard, Zug (Cug, Zuck, Zugh, Zugk) SIMON (Szymon) GOTTLIEB (Bogumił), [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, red. P. Migasiewicz, H. Osiecka-Samsonowicz, J. Sito, Warszawa 2016, s. 498–509.
13.
Miłobędzki Adam, Zarys dziejów architektury w Polsce, Warszawa 1989.
14.
Putkowska Jolanta, Warszawskie rezydencje na przedmieściach i pod miastem w XVI–XVIII wieku, Warszawa 2016.
15.
Szczepański Jacek, Powiat legionowski, przewodnik subiektywny, Warszawa 2011.
16.
Tatarkiewicz Władysław, Dominik Merlini, Warszawa 1955.
17.
Wątroba Przemysław, Merlini (Merlino) DOMENICO (Dominik) [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, red. P. Migasiewicz, H. Osiecka-Samsonowicz, J. Sito, Warszawa 2016, s. 314 –319.
18.
Zug Szymon Bogumił, Ogrody w Warszawie i jej okolicach opisane w r. 1784, „Kalendarz Powszechny na Rok 1848”, s. 1–18, pierwodruk w języku niemieckim 1785.